جديد زماني ۾ قديم روايت جون مثالي جڳهيون - طارق عزيز شيخ

جديد زماني ۾ قديم روايت جون مثالي جڳهيون

طارق عزيز شيخ

سنڌ جي مختلف شهرن ۾ ڪجهه اهڙا علائقا، جڳهيون ۽ گذرگاهون آهن جيڪي هن وقت ته عام لڳن ٿيون پر تاريخي طور انهن جي اهميت تمام وڏي آهي. اهو سڄي دنيا ۾ حڪومتن ۽ انتظاميه جو فرض هوندو آهي ته اهڙن تاريخي ماڳن مڪانن ۽ گذرگاهن کي پنهنجي تاريخي حيثيت مطابق اهميت ڏين ته جيئن انهن جي تاريخي  ڄاڻ منتقل ٿيندي رهي ۽ ان سان گڏوگڏ سار سنڀال به ٿيندي رهي. سڀ کان وڌيڪ برطانيه، اٽلي ۽ روس ۾ تاريخي جڳهين کي قائم رهڻ ڏنو ويو آهي. هڪ سروي موجب فقط برطانيه ۾ ۵۰۰ اهڙا تاريخي ماڳ آهن جيڪي ميوزيم، لائبريرين ۽ عمارتن جي شڪل ۾ ملن ٿا، ان ۾ سنڌ جون تاريخي شيون به شامل آهن، سنڌ ۾ به پنهنجي تاريخ جي اهڃاڻن کي سنڀالي سگهجي ٿو پر ڪجهه تاريخي جڳهين کان سواءِ لاتعداد جڳهيون نظرن ۽ بچاءُ کان وانجهيل آهن. ڪراچي، حيدرآباد، ٺٽو، شڪارپور ۽ سکر جهڙن شهرن ۾ به اسان کي هن وقت عام لڳندڙ علائقا، عمارتون ۽ گذرگاهون اهڙا نظر ايندا جيڪي غير معمولي اهميت وارا آهن. اڃا به وقت آهي، هاڻوڪي حڪومت انهن کي بچائي سگهي ٿي. سياحت جي حوالي سان انهن تاريخي ماڳن کي اهڙو بڻائي سگهجي ٿو جيئن زيارت ۾ جناح صاحب جي رهائش کي رکيو ويو هو. اسان وٽ تاريخي حوالي سان نهايت يادگار مواد پڻ موجود آهي جيڪو انهن هنڌن تي لڳائي سگهجي ٿو. مورڙي جي قبر کان وٺي حيدرآباد جي پڪي ۽ ڪچي قلعي کي تاريخي اهميت ڏئي محفوظ ڪرڻ جو اهو ئي طريقو آهي. ان ڏس ۾ ڪجهه ماڳ مڪان هيٺ ڏجن ٿا.

پرڏيهي پکين جي نسل ڪشي - طارق عزيز شيخ

پرڏيهي پکين جي نسل ڪشي

طارق عزيز شيخ

سيارو اچڻ ساڻ ئي روس جي ٿڌن علائقن کان ڊگهو سفر ڪندي مسافر پکي سنڌ ڏانهن رخ ڪن ٿا. لڏ پلاڻ ڪندڙ هنن مسافر پکين جو مرڪز سامونڊي پٽي وارو علائقو هوندو آهي، جيڪو ڪراچيءَ کان وٺي بدين تائين هلندو وڃي ٿو. ان وچ ۾ لکين پکيئڙا ولرن جا ولر ڪيو ويٺا هوندا آهن. ان وچ ۾ ڍنڍون ۽ ٻيٽ به خاص مرڪز هوندا آهن، جتي نسل ڪندا اهن. صدين کان وٺي سهي سلسلو جاري آهي، جيڪو قدرتي انداز آهي. تيز ٿڌا علائقا جڏهن زندگي مفلوج ڪري ڇڏين ٿا تڏهن هيءُ پکيئڙا ٿورو اڳتي پاڻي واري پاسي منتقل ٿين ٿا، جڏهن اتي به برفاني صورتحال سبب پاڻي ڄمڻ لڳي ٿو ته هو اڃا پرتي وڌن ٿا ۽ اهڙي ريت زندگيءَ جي ڳولا ۾ هو پاڻيءَ ڏانهن وڌندي وڌندي سنڌ جي خوبصورت سامونڊي پٽيءَ تائين اچي ٺڪاڻا ٺاهين ٿا.

سنڌ جي نرالي ثقافت - منظور قناصرو

سنڌ جي نرالي ثقافت

منظور قناصرو

ثقافت بابت عالمي طور مڃيل وصف مطابق: ”ثقافت هڪ حقيقت آهي، جا انسانذات جي خواهش ۽ ضرورتن کي پوري ڪرڻ لاءِ وجود ۾ آئي آهي. ثقافت فرد کي منظم گروهن ۾ بدلائي ٿي ۽ گروهن کي قومن ۾ تبديل ڪري ٿي. انهن لاءِ رسمون ۽ رواج مقرر ڪري ٿي ۽ هر فرد کي انهن قانونن، رسمن ۽ رواجن کي قبول ڪرڻ لاءِ مجبور ڪري ٿي.“

جڏهن ته اسان جا مڪاني محقق ان بابت چون ٿا ته؛ ”ثقافت چئن حصن تي آڌار رکي ٿي. انهن ۾: جاگرافيائي حدون، گڏيل تاريخ، ٻولي ۽ مذهب شامل آهن. انهن جزن کان متاثر ٿي، ماڻهوءَ پنهنجي زندگي گذارڻ لاءِ جيڪي وسيلا اختيار ڪيا آهن، تن ۾ کاڌ-خوراڪ، لباس، رهڻي ڪهڻي، ريتون رسمون، رواج، روحاني ۽ مذهبي لاڙا، ڀروسا ۽ وهم خاص اهميت رکن ٿا. اُهي ثقافت جي دائري ۾ اچن ٿا.“

ٻڙها - خالد ڪنڀار

ٻڙها

گڏهن جي پوئين پيرن ۾ سون ٻڌندڙ

خالد ڪنڀار

هنن جي هن پيڙهي کي اها خبر ناهي ته، هنن جا ابتا پيرا اوڀر ۾ ڪٿي دنگ ڪن ٿا. پر هنن جي لباس پولڪي ۽ پڙي مان اهو لڳي ٿو ته، اهو ڪلچر آهي اوڀر جو. پر هو چون ٿا ته، ”اسان ست پيڙهياتا هتي جا ئي آهيون. ماتلي ۾ اسان جي پيڙهين جون هڏيون گل غيبي قبرستان ۾ پوريل آهن. اهو تڏهن کان جڏهن اڃا ماتلي جو شهر به ڪو نه اڏاڻو هو. ”ٻڙها“ چون ٿا ”ٻڙها“ ڪا اسان جي ذات ڪونهي. اسان جي ذات ”گهيارا گهراس“ آهي. پر اسان ”گهيارا“ به ناهيون، گهيارا ”گرگلا“ آهن. ٻڙها اسان جي ذات تي نالو انهيِءَ جي ڪري پيو، جو اسان پنهنجي ننڍي عمر جي ٻارن کي، پنهنجي ٻوليءَ ۾ ٻڙها چوندا آهيون. اسان پنهنجي ٻارن کي ٻڙها، ٻڙها ڪري سڏ ڪرڻ شروع ڪيو، تـه ماڻهن اسان کي ئي ٻڙها چوڻ شروع ڪيو. ٻوليءَ جي حساب سان اسين سڄي دنيا لاءِ ٻار آهيون، ڇو جو ماڻهو اسان کي ٻڙها چون ٿا.“ انهن ٻڙهن جو ڪامل عقيدو ”شِو“ تي آهي، پر ڪجهه ڏيون جا پوڄاري به آهن جيئن ”وائنڪل“ آهي. انهيءَ ڏيو جا پوڄاري ريٻاڙي به آهن. ٻيو ”مومائي“ ۽ ”ٻيچڙا“ ڏيو تي ڪامل عقيدو رکندڙ آهن. ٻڙهن جون چار نکون آهن؛ لڪڙيا، شودر، نڪ ڦلو ۽ ميس.

منڇر - واحد پارس هيسباڻي

منڇر 

جيڪا ڪڏهن ايشيا جي وڏي ڍنڍ هئي

واحد پارس هيسباڻي

هن وقت منڇر ڍنڍ جي حالت انتهائي خراب آهي، اتان مڻين مڇي مرڻ واري ڪهاڻي ته ماضيءَ جو داستان ٿي چڪي، پر هاڻي اتي پاڻيءَ جي حالت اها وڃي رهي آهي جو اهو مڪمل طور تي زهر ٿي چڪو آهي. ننڍي هوندي جڏهن نصاب جي ڪتاب ۾ منڇر ڍنڍ جي حوالي سان اها سِٽ پڙهندا هئاسين ته ”اک کٽي وڃي پر پاڻي نه کٽي.....“ ته ذهن ۾ پاڻيءَ جي وسعت جي باري ۾ ڪيترا ئي خاڪا جڙي ايندا هئا ۽ ائين محسوس ٿيندو هو ته منڇر به سمنڊ وانگر آهي، جنهن جو ڪنارو پري پري تائين نظر نٿو اچي. هي ڍنڍ ڪڏهن 180 چورس ميلن تي ڦهليل هوندي هئي ۽ ڪنارن تائين پاڻيءَ سان تار هوندي هئي. مينهن جي موسم ۾ هن جي پاڻي جي سطح خطرناڪ حد تائين وڌي ويندي هئي، جنهن ڪري هن ۾ لهڻ وقت تارو مهاڻا به خير سان شڪار ڪري واپس موٽڻ جون دعائون گهرندا هئا. هاڻي ان جي حالت ڪنهن تلاءُ جهڙي رهجي وئي آهي. هن کي نه رڳو مٺي پاڻي جي حوالي سان هن ملڪ جي وڏي ڍنڍ جو درجو حاصل آهي، پر کيس ايشيا جي وڏي ۾ وڏي ڍنڍ به چيو وڃي ٿو، پر اڄ هن جي حالت کي ڏسي سچ به اکين ۾ پاڻي تري اچي ٿو. هاڻي نه سندس پيٽ ۾ اڳ وارو اهو پاڻي رهيو آهي ۽ نه پاڻيءَ جي اها مٺاس باقي بچي آهي.

نِم جي اهميت - غلام علي شاھ

نِم جي اهميت

غلام علي شاھ

[هي مضمون مختلف طبي ڪتابن جي مطالعي کانپوءِ تيار  ڪيو ويو آهي ته جيئن ديسي ستين ڦڪين کي استعمال ڪري، عام ماڻهو لاڀ حاصل ڪن ۽ ڳاٽي ڀڳن خرچن کان به بچي سگهن]

نم کي عربيءَ ۾ نيم، فارسيءَ ۾ نيب، هنديءَ ۽ اردويءَ ۾ نيم، پراڪرت ۾ رڪ، انگريزيءَ ۾ Neem ۽ سنسڪرت ۾ ارشٽ چيو ويندو آهي.

سنڌ ۾ ٻٻر جي اهميت - جيئل اوڏ

سنڌ ۾ ٻٻر جي اهميت

جيئل اوڏ

هن مضمون جي لکڻ جو مقصد، تحقيق ذريعي ۽ طبي ڪتابن جي حوالن سان اڀياس ڪري، سنڌ ۾ ڪثرت سان پيدا ٿيندڙ وڻ ٻٻر جي اهيمت ۽ اُن جي اٽڪل گڻن کي ظاهر ڪري عوام آڏو پيش ڪرڻ آهي، ته جيئن هو ان مان ضرورت آهر فائدو وٺن.

ڄاهو - غلام مصطفيٰ ڪلهوڙو

ڄاهو

غلام مصطفيٰ ڪلهوڙو

سنڌ اسانجي ملڪ پاڪستان جو اهو سر سبز ۽ خوشحال صوبو آهي جنهنجي سدا مرڪ سرهاڻ ۽ سچائيءَ جو سڳنڌ صدين کان سڄي دنيا ۾ مشهور آهي. ڏوراهن ملڪن جي طبعي ماهرن سنڌي سر زمين جي مڪمل جائزي بعد، پنهنجي رپورٽ ۾ لکيو آهي ته؛ دنيا ۾ اهڙا ملڪ تمام گهٽ آهن جن ۾ هڪ ئي وقت جدا جدا آبهوا ۽ موسم موجود هجي ۽ اتي هڙئي قدرتي نعمتون نروار هجن جن ۾ جبل، نديون، ڍنڍون، سمنڊ ۽ ٻيلا وغيرھ شامل هجن. انهن ۾ سنڌ، جيڪا پاڪستان جي دل جي حيثيت رکي ٿي، هڪ آهي. پاڪستان جي هن جليل القدر خطي جا نه صرف ماڻهو پنهنجي لازوال خوبين جي ڪري پنهنجو مٽ پاڻ آهن، بلڪ اتي جا ڪيترا ئي جهنگلي جانور به ڪنهن نه ڪنهن اهميت جو مرڪز بڻيل آهن.

وڻجارا وڃڻ جون وايون ڪن - شبير سومرو

وڻجارا وڃڻ جون وايون ڪن

شبير سومرو

”اي هي اميتاڀ! ماهري ڇوري ڪون تڪيو ئي؟ لڏي ناڪم ڪرڻ هائي، سورج باشا ساٿ سفر سڦل هووي نا، ڀائران ڪون ڀاء بڻ ڪي نڪلنا هو وي! او ٻچا! او ڪون تڪ آ.“

”هو، هو مائي! دل جاءِ ڪرو... مان ڇوري ئي خبرچار چڱي طريون ڪرون هون.“

۽ اميتاڀ پنهجي سائيڪل تي ويهي پيڊل هڻندو ته ”فٽ.. ٽ.. ٽ..ٽ... ڦٽ ٽ....“ جي بي سُري آواز سان موٽر اسٽارٽ ٿي ۽ اڳتي وڌڻ لڳندي، اميتاڀ هاڻي پيڊل هڻڻ جي بدران وڏي اسٽائل سان ٻئي پير هوا ۾ جهومائڻ لڳندو، هن جي سائيڪل پراڻي جنريٽر جي زور تي پاڻ ئي اڳتي وڏندي وڃي ٿي. ٻار تاڙيون وڄائيندا وڃن ٿا ۽ وڏا سرپرستي واري انداز ۾ هائوڪار ۾ منڍي لوڏي پنهنجي Multi-Talented ڇوري کي داد ڏيڻ لڳن ٿا، جنهن ڪائي به ٽيڪنيڪل ٽريننگ، روايتي تعليم ۽ انجنيئرنگ جي قابليت ورتي بنا ڪٻاڙيءَ کان ٻه سؤ ۾ ورتل سائيڪل ۾ پاڻ ئي پراڻي مشين لڳائي، سائيڪل مان ان کي موٽر سائيڪل ٺاهي ورتو آهي، جنهن کي ان وڻجارا ڪميونٽي وارا ”اميتاڀ جي ڦٽڦٽي“ چون ٿا.

ڀريل ٻيڙيءَ ۾ ڳورپٽ ڳري - امر لغاري

ڀريل ٻيڙيءَ ۾ ڳورپٽ ڳري!

امر لغاري

ايترو گھڻو وقت به نه گذريو آهي جو کڻي چئجي ته سنڌ جي ماڻهن مان هاڻ پکين ۽ جانورن جي سڃاڻپ نڪري وئي آهي. پاڪستان ٺهڻ کان پوءِ به اڄ جا ذري گھٽ ناياب ٿيل جانور، جهڙوڪ بگھڙ، چراخ ۽ ڳورپٽون سنڌ جي زرعي ميدانن جا چڪر ڪاٽينديون رهيون آهن. جانورن جي نالن مان ئي پڌرو آهي ته مٿن اهڙا نالا به مقامي (سنڌي) ماڻهن رکيا هئا، ڇو ته ماڻهو انهن جانورن جي شڪلين، عادتن ۽ خصلتن کان ڀلي ڀت واقف هئا. پر سنڌ جو اڄوڪو نسل ان معاملي ۾ گھڻو پوئتي رهجي ويو آهي. ميار اڄ جي ماڻهن تي ناهي، پر ميار انهن وڏڙن تي آهي، جن پنهنجو تهذيبي ورثو نئين نسل کي منتقل نه ڪيو. ميار انهن محققن ڏانهن به آهي، جن جانورن، پکين ۽ ٻوٽن جي علم کي ڪو علم ئي نه سمجھيو. نتيجي ۾ اڄ جڏهن ماڻهن جي آباديءَ کان پري رهندڙ ڪو جانور اچانڪ زرعي توڙي نيم زرعي آبادين ۾ بک يا ڪنهن ٻئي سبب ڪهي ٿو اچي ته خلق ۾ ٽاڪوڙو مچي ٿو وڃي. بلا، سائين، بلا! بلا، ڀائو، بلا! پوءِ بلا کانسواءِ ماڻهن جي زبان تي ڪو ٻيو لفظ ئي نٿو چڙهي! اڄ به پاڪستان کان اڳ جا جھونا ويٺا آهن، جن اهي جانور پنهنجين اکين سان ڏٺا هوندا، ماڻهو انهن کان به پڇڻ جي زحمت گوارا نٿا ڪن.

سنڌ ۾، سانوڻيءَ جي موسم ۾ ٻه ٽي جانور هر سال مارجن ٿا. مارجن ٿا پر وڏين ونگارن سان. ايتري قدر جو ننڍڙا ننڍڙا جانور جيڪي ڪيڙيون ماڪوڙا کائيندڙ آهن اهي به ٽريڪٽرن سان چٿاڙي ماريا وڃن ٿا، جن جي رڳو دوناڙ تي لٺ هڻجي ته به ٻه ڦيراٽيون کائي مري پوَن. توهان سمجھي ويا هوندا ته اهڙو هڪ جانور ڇلومرون آهي، لاڙ واري پاسي ٿئي ٿو، ۽ هر سال هڪ نه ٻه مارجن ٿا (اهڙا ڪجھه ڪِلپ يو ٽيوب تي به رکيل آهن).

ھڪ مختلف لوَ افيئر جي پڄاڻي - امر لغاري

ھڪ مختلف لوَ افيئر جي پڄاڻي

امر لغاري

سنڌ جي فطري حسن سان پيار ڪندڙ مون سميت ڪيترن ئي دوستن لاءِ اها خبر نهايت ئي ڏک جوڳي آهي ته ننڍي کنڊ ۾ پکين ۽ جانورن جي علم جي حوالي سان نهايت ئي معتبر نالو ٽام رابرٽس المعروف ٽي جي رابرٽس (ٽامس جونز رابرٽس) ويجھڙائيءَ ۾ (۵ جون ۲۰۱۳ تي) پنهنجن چاهيندڙن، پکين، پوپٽن، جانورن، ٻوٽن، ۽ توهان اسان سڀني کان پري هليو ويو آهي. پاڪستان ۾ اها خبر الائي ڇو دير سان پهتي، جنهنڪري اخبارن ۾ به دير سان ڇپي آهي.

گرگلا - خالد ڪنڀار

گرگلا

سنڌ جا بي گهر ماڻهو

خالد ڪنڀار

هي جيڪي جتان ڪٿان پيا تڙجن، رلن، ڌڪا کائن ۽ دربدريون ڪن انهن رول قبيلن کي پاڻ واري پڙهيل لکيل سنگت چوي ٿي. اهي آهن جپسي هاڻ انهن رول جپسين جي جُهڳين ۾ وڃي ڪير؟ هنن جي اندر جا حال وٺي ته اهي رول پنهنجي لاءِ پاڻ ڇا ٿا چون. انهن رول جپسين جي جهڳين ۾ ڪو ٽشو پيپر شهري صحافي ته ٻه منٽ ويهي به ڪونه سگهندو. پر جيڪڏهن ڪو هنن جهڙو ئي رول هوندو ته هنن جي ڏکندي رڳ تي هٿ رکي درد جو دم پيو ڀريندو. هنن رول جپسي قبيلن کي رول دربدر ۽ ڌڪا کائيندڙ بنائڻ ۾ وقت ۽ حالت سان گڏ ڪجھ هٿ هنن جي هٺ جو به آهي. ڪجهــ هٿ وري آرٽ جي بي قدري جو به آهي. انهن جپسين سان جي ويهندا ته اهي پنهنجو بڻ بڻياد اتان دليلن سان شروع ڪندا جتان جو اوهين سوچي ئي نٿا سگهو. چوندا اسين راجپوت آهيون. هاڻ جي اوهين هن وقت سنڌ وطن ۾ رهندڙ راجپوتن کي ڏسندا ته هي اوهان کي راجپوت ڪونه لکندا. پر انهي لاءِ هنن وٽ پنهنجا دليل آهن.

ڀيل - خالد ڪنڀار

ڀيل

جن ٿر جي سياست جا رخ تبديل ڪري ڇڏيا

خالد ڪنڀار

ٿر ۾ ڏکي ذات آهي ڀيل ۽ ڀيل واڙو ڀيلن جو اصل وطن به آهي ٿر ۾. هي جيڪي بئراج ۾ هارپو پيا ڪن انهن کان به جيڪڏهن ٿوري دير ويهي پڇندا ته ڪو ڀيل هوندو نارو جي تڙ جو ته ڪو ڦوٽي جي تڙ جو، ڪو وي ڀيل جو ته وري ڪو ڪٿي جو. اهي ڀيل آهن به پوري ٿر ۾. پوري ٿر ۾ ۽ ٺڪرن کان پوءِ جيڪڏهن ڪنهن هندو جي ٿر ۾ زمينداري آهي ته اها آهي ڀيلن جي. سندا پنهنجا راڄ ۽ پنهنجا تڙ آهن. ڪي اهو به چون ٿا ته اهي اڇوت آهن پر اوهانک ي اهي ڪٿان به اڇوت ڪو نه لڳندا. ڪٿان نه ۽ تيز ۽ ڪامن سينس ۾ اهڙا آهن جو چئي دنگ ڪر. اهڙو اوهان کي ڪو اقليت وارو ته ٺهيو پر ڪو مسلم به ڪو نه ملندو، وڏا تيز آهن. هنن جو جيترو دماغ ٿو ڪم ڪري ايترا وري حاضر دماغ آهن. محنتي ۽ جسي ۾ سگها آهن. هن خود اعتماد قبيلي کي ڏسي اوهان هنن جي اڻسارن مان اهو چئي سگهو ٿا ته هي ئي دراوڙ آهن. انهن ڀيلن جي ڏڪارن ۾ گهڻي لڏپلاڻ سنڌ ڏانهن ٿئي ٿي. گهڻو لڏي ئي ڀيل ٿو. چون ٿا؛ جيڪي قبلا گهڻي لڏپلاڻ ڪندا آهن، اهي وڌيڪ ذهين سمجهدار ۽ ترقي ڪندڙ هجن ٿا. هن قبيلي ۾ لڏ پلاڻ سان گهڻي ترقي ته ڪونهي آئي، باقي سمجهدار وڌي آهي. انهيءَ ڀيل قبيلي جا وري جيڪڏهن ڪو سرڪاري نوڪري ۾ ماڻهو آهي ته آهي پوليس ۾ جمعدار، صوبيدار ۽ سپاهي. چون ٿا ته؛ ڀيل ڪرشن ڀڳوان جا سپاهي آهن. هڪڙو خيال اهو به آهي؛ ڀيل ٿر ۾ ٺڪرن جا وفادار سپاهي ٿي رهيا، انهي ڪري هنن ۾ اهو ٺڪرن وارو هٺ آهي. سڌي ڳالهه هي ته ٿر وارين اقليتن جا ٻروچ آهن. هنن ڀيلن نڪو ايڪهتر ۾ لڏپلاڻ ڪئي، نڪو ستيتاليهه ۾، نڪو وري جيستائين تند لڳل نه هئي اوستائين، ڪو لڪ چوري ويا بس. هنن هي ٿر جون سيمون ڇڏڻ جو سوچيو ئي ڪو نه. ڀيل اهڙو قبيلو آهي ٿر ۾ جنهن تي هرو ڀرو تڪڙ ڪري نڪو مسلمان چڙهت ڪري نڪو وري ٺڪر يا ٻيو ڪو ڏاڍو قبيلو. ٿر ۾ هنن جا وڏا راڄ آهن. بس هي بئراج جا شوقين هجڻ جي ڪري هنن جا ڪيترا ئي خاندان دربدر ٿي ويا. وڃي بئراج ۾ وڏيرن وٽ رليا پر وري اتي به انهن ۾ اهي جينس رهيا. هي جيڪي لهڻيون اوهين نجن جيلن مان ڀڳل هاري ڏسو ٿا، اهي ڀيل هوندا. گهڻو انگ ڀيلن جو هوندو. وڏو باغي قبيلو به آهي. پنهنجي تي اچي ته ڪنهن جو به ڪونهي. انهن ڀيلن جا مٺي تعلقي ۾ گهڻا ڳوٺ آهن. انهن ڀيلن ڪرشن ڀيل کي ايم اين اي ڪيو. پر اهو ڪرشن ڀيل جيئن ايم اين اي ٿي ڀڳو ته وري واپس ڪو نه وريو، وڃي ميرپور وسائي ويهي رهيو، نه ته اڳي مٺي ۾ وڪالت ڪندو هو. پونجي مل وڃي ايم ڪيو ايم جي ڀر جهلي. ڪنهن وقت جو وڏو قومپرست هو. انهي جي ايم ڪيو ايم ۾ وڃڻ جي ڪري هن قبيلي جا ڪيترا ئي ماڻهو ايم ڪيو ايم ۾ وڃي شامل ٿيا پر انهي ۾ ٿريا ڀيل نه هجڻ جي برابر آهن. بئراج ۾ هارپو ڪندڙ گهمن جهڙن ڀيلن انهي ۾ پناه ورتي. هڪڙي وري ٻي ڳالھ ته بئراج ۾ رهندڙ ڀيلن مان گهڻن عطائي ڊاڪٽري ڪئي. اهي ڀيل هيستائين ڪرشن ڀيل کانسواءِ نه ڪنهن اميدوار کي چونڊرائي سگهيا آهن، نه وري گهڻو پڙهي سگهيا آهن. ڀيلڻيون عورتون به مردن وانگر ئي آهن. هن قبيلي ۾ اهي بيماريون ناهن جيڪي ٻين پيڙهيل ۽ پٺتي پيل قبيلن ۾ هونديون آهن. هي نه ڪولهين وانگر ٺرو ڪڍن ۽ وڪڻن، نه وري هن قبيلي ۾ ٻي ڪا برائي آهي. جيئن نه هنن جي ڳوٺ ۾ وڏيرو، ڏيرو ڏئي ٺرو پي ويھي. هن قبيلي جون عورتون ٻين هندو قبيلن کان گهٽ مسلمان ٿيون هونديون، پريمي جوڙو ٿي. پر هڪڙي ڳالھ آهي هن قبيلي جا ايڪڙ ٻيڪڙ مرد مسلمان ٿي شيخ ۽ ماڇي ٿيندا رهن ٿا پر اهي به انگ اکر گهٽ آهي. بئراج ۾ اهو سمورو ووٽ وڏيري جو آهي جيڪو گهڻو ڪري هر اليڪشن ۾ ڪنهن نئين پولنگ اسٽيشن تي داخل ٿئي ٿو.

شڪاري ڀيل - نواز ڪنڀر

شڪاري ڀيل

ڀٽائيءَ جي بيتن تي نڪاح پڙهائيندڙ لادين قبيلو

نواز ڪنڀر

سنڌ توڙي سڄي ملڪ ۾ ڪيترا ئي اهڙا قبيلا ۽ ذاتيون رهن ٿيون، جيڪي پنهنجي اُٿڻي ويهڻي، عادتن، مزاج يا ڪرت وغيره جي حوالي سان منفرد هجڻ جي ڪري مشهور آهن. اهڙن ئي قبيلن مان هڪ قبيلو/ ذات تعلقي کپري ۾، اڇڙي ٿر جي ڪنڌيءَ تي به آباد آهي، جيڪو ڪيترن ئي حوالن کان منفرد آهي. پنهنجو پاڻ کي ’شڪاري ڀيل‘ سڏائيندڙ هن قبيلي کي هندن جي اڪثريت وڏو گوشت کائڻ، ماساتن، ڦڦاٽن، ماروٽن وغيره سان شادي ڪرڻ ۽ ٻين ڪيترن ئي ڳالهين سبب هندو نه ٿي سمجهي. هن قبيلي جا ڪي ڪي ماڻهو رمضان ۾، ڪڏهن ڪڏهن روزو به رکن ٿا. محرم جي ڏهي ۾ شادي ۽ خوشي وغيره ڪرڻ کان پاسو ڪن ٿا. مردو دفنائين، هندن وانگر شاديءَ ۾ چونئري ڪرڻ بجاءِ، مسلمانن کان نڪاح پڙهائين ٿا. دلچسپ ڳالهه اها آهي ته، مسلمان مولوي، هنن جي نڪاح ۾ رڳو حضرت شاهه عبداللطيف ڀٽائي رحه جن جا بيت پڙهي، دعا گهريو ڇڏين. هي ڪوشش ڪري مسلمانن کان ذبح ڪرائين، نالا زالين مڙسين، مسلمانن وارا رکن پر واضح طرح ڪنهن به مذهب ۽ فرقي کان پري رهن. ناري جي پرين ڪنڌيءَ رهندڙ هي ماڻهو، پير صاحب پاڳاري جي مريدن جي اڪثريت واري علائقي ۾، انهن جي صحبت يا اثر هيٺ رهڻ سبب، گهرن ۾ پير صاحب جا فوٽو ضرور لڳائين ٿا.

نٽ راج ڪبوترا قبيلي جي رهڻي ڪهڻي - خالد ڪنڀار

نٽ راج ڪبوترا قبيلي جي رهڻي ڪهڻي

خالد ڪنڀار

ڪبوترين جي ڪام جيئن ورندڙ بدن هنن جي قبيلي جو نالو ئي تبديل ڪري ڇڏيو، نه ته هي نٽ راج آهن، چون ٿا ته نٽ ويڌ به آهي، نٽ جي معنيٰ ئي ناچ آهي. بانس واري راند هن قبيلي جي سڃاڻپ آهي. انهيءَ ئي بانس واري راند جي پُٺيان هنن تي ڪبوترا نالو پيو آهي. انهيءَ راند ۾ ڇا هوندو هو جو وِچَ ۾ بانس کوڙيو ويندو هو، انهيءَ ئي بانس کي چار رَسن سان ڪلا کوڙي چئن ڪنڊن تي ٻڌو ويندو هو، پوءِ انهيءَ ڪلي سان ٻڌل رسيءَ تان ڪبوتري چڙهي بانس ڏانهن ويندي هئي، بانس تي پيرن سان هلندڙ ڪبوتري، جڏهن وچ تي پهچندي هئي، تڏهن هيٺيان بيٺل ڪبوترو رسيءَ کي لوڏو ڏيندو هو. انهيءَ لوڏي اچڻ سان ئي ڪبوتري وڏي ڦڙتيءَ سان پنهنجا ٻئي پير رسيءَ ۾ اٽڪائي ڇڏيندي هئي. پوءِ انهيءَ رسيءَ ۾ پيرن جي مدد سان پئي لُڏندي هئي. انهيءَ رسيءَ تان هلندي هلندي وڃي بانس جي چوٽيءَ تي پهچندي هئي. انهيءَ بانس جي چوٽيءَ تي وري هڪڙو ڪاٺَ مان ٺهيل چرکو هوندو هو، انهيءَ  چرکي تي ڪبوتري سمهي رهندي هئي....ائين ئي نٽ راج مان ڦِري هي ڪبوترا ٿيا.

غربت جا رنگ - عبدالعزيز چنڊ

غربت جا رنگ

عبدالعزيز چنڊ

جتي ڪٿي چڱا مٺا هوندا آهن. اميرن ۾ به ڀلا ۽ معتبر ماڻهو ٿي گذريا آهن ۽ اڄ به آهن، اُهي خدا ترس، خلق کي فائدو پهچائڻ وارا ۽ چڱائي ڪرڻ وارا هوندا آهن. امير ڇاڪاڻ ته طاقت جو Symbol هوندا آهن، انهيءَ ڪري طاقت جي صحيح يا غلط استعمال ڪرڻ ڪري، چڱايون يا خرابيون پيدا ٿينديون آهن. طاقت يا اميريءَ جو پنهنجو مزاج يا نشو ٿيندو آهي. جيئن مست درياهه، پنهنجين موجن ذريعي، زمين سيراب به ڪندو آهي ۽ ستياناس به ڪندو آهي، تيئن امير ۽ طاقتور انسان جي هر حرڪت، فائدو ۽ نقصان به اهڙو ئي پيدا ڪندي آهي.

جهنگ جو ننگ ۽ بيضن جا چور - خالد ڪنڀار

جهنگ جو ننگ ۽ بيضن جا چور

خالد ڪنڀار

جهنگ جي ماڻهن جا ڪي ڪي ڪم وري اهڙا اونڌا آهن، جو ماڻهو پنهنجي منهن ويٺو ڏند ڪرٽيندو ته هي ڪن ڇا ٿا؟ پنهنجي منهن ويٺو وڦلندو آڏيون ابتيون هڻندو ته.. جهنگ جو خيال ڪو نه اٿن، سو ننگ جي حيا وري ڌوڙ ڪندا. پر جهنگ ۾ جيڪا چوس پئجي وئي سا پئجي وئي. پوءِ عادت آهي عضوو، سا تا حيات رهندي. هزار حيلا بهانا ڪريو، حرام جو پنهنجي عادت کڻي ڇڏين. جهنگ جي اڪابرن جو عقل به بي اثر ٿيو وڃي. اهي اونڌا ڪم آهن. وڻ ٽڻ جو ذيان، پکي پکڻ ۽ جانور جو شڪار، ڪنهن جهنگ جي پسوءَ تي ڪهل کائڻ بنا ظلم ڪرڻ، اهي جهنگ ۾ اونڌا ڪم ڪندڙ سڏجن ئي شڪاري ٿا. ٻيون ڳالهيون ته رهيون پرتي، پر هرڻن جي ٻچن کي روڙيو کڻي رڇ ۾ هڻن. پر وڏو پاپ ته اهو ٿا ڪن جو ڊيل جي بيضن ۽ ٻچن تان به ٽارو نٿا ڪن. پوءِ ڊيلن جي وڻن ۾ ڪيهو ڪيهه ٿي هجي. ڊيلون ۽ مور، جيڪي نانگ جا جهنگ ۾ سڀ کان وڏا ويري آهن، جي ڀلا ڪنهن نانگ جي ڊيل يا مور تي نگاهه پئي ته روڙ ڪڍي وڃي ڪنهن وڻ ٻوٽي ۾ پناهه وٺندو. جي ڪو وڻ ٻوٽو ويجهو نه هوندس ته روڙ ڪري ويندو ٻر ۾.. پوءِ ٻِر ڪنهن جو به هجي. ڪوئي جو هجي ڳوهه جو هجي، نانگ ڍري وڃي پناهه وٺندو. جي ڪنهن ڀيڻي ڀيڙو نه ٿيو ته مور روڙي اچي رسندو، پوءِ چنهنب سان جهليندو پڇ مان ۽ اڏامندو مٿي، جيترو مور مٿي اڏي سگهي ٿو، اوترو اڏامي اتان نانگ کي چهنب مان ڪڍندو ۽ نانگ اچي پٽ تي ڦهڪو ڪندو. نانگ ڌڪ کائي سهمون ٿئي، تيستائين وري جهٽ ڏئي اڏامندو مٿي، ائين ٻه ٽي ڌڪ ڏنائين ته نانگ جي حياتي پوري. اهو جي هڪڙو مور هوندو ته، جي هوندا ٻه ته هڪڙو ڇڏيندو ٻيو کڻندو، بس نانگ ٽن چئن ڌڪن ۾ پورو. انهيءَ نانگ جي ماري، مور لئه شڪاري شتاب آهي. مور پاڻ ته شڪاريءَ جي وجهه ۾ نٿو اچي، ٻيو شڪاري به مور ۽ ڊيل کان انهيءَ ڪري ٿو پاسو ڪري، جو جهليندي ئي مور جي دل ٽٽي پوي ٿي ۽ اتي ئي مريو وڃِي. سو وڏو مور ۽ ڊيل، شڪاريءَ جي ڪم جا ناهن.  شڪاريءَ جو سچو شڪار مور جا ٻچا ۽ بيضا هوندا آهن.

تترن جو شڪار ۽ خفتين جا گُر - خالد ڪنڀار

تترن جو شڪار ۽ خفتين جا گُر

خالد ڪنڀار

تترن Partridge جي پنهنجي جوءِ هوندي آهي. تتر پنهنجي جوءِ ڪڏهن به ڪو نه ڇڏيندو. ڪيڏانهن به وڃي پر ڦري گهري وري ايندو پنهنجي جوءِ ۾. انهي جوءِ ۾ تتر جوڙي ۾ رهندو آهي. ڪڏهن به هيڪلو نر يا مادي ڪٿي ڪو نه هوندي. جي ڀلا نر ڪنهن شڪاري هٿان جهلجي ويو ته مادي وري ٻئي نر جي ڳولا ڪندي، جوءِ جوءِ ڦرندي ۽ ڳوليندي. پوءِ جنهن نر جي مادي جهلجي وئي هوندي، اهو به اڪيلو هوندو ته سامهون ٻوليندو. ايئن وري جوڙي ٿي ويندا ۽ وڃي تتري واري يا تتر واري جوءِ جهليندا. انهي ئي جوءِ واري ڳالھ جو شڪاري پورو پورو فائدو وٺندا آهن. نه ته تتر ڪو جهل ڏي! پر تتر جڏهن به جوءِ ۾ ڪنهن نولي تتر جي ٻولي ٻڌندو آهي ته نه رڳو هن جي سامهون ٻوليندو آهي، پر انهيءَ ٻوليندڙ تتر سان وڙهڻ لاءِ جهٽ ۾ اچي پڄندو. تتر ئي ٻي تتر جي ٻولي سڃاڻي ٿو. ماڻهو جي وس جي ڳالھ ڪونهي. ماڻهوءَ لاءِ سڀئي تتر هڪجهڙا ۽ سڀني تترن جون ٻوليون به هڪجهڙيون. پر هڪڙي ڳالھ آهي جيڪي خفتي آهن اهي پنهنجي تترن جي ٻولي پنجن ڪوهن تي به سڃاڻي ويندا ته اهو منهنجو تتر پيو ٻولي. ڇو جو خفتي ته پنهنجي تتر کي هٿن سان پالي وڏو ڪن ٿا. انهن لاءِ ٻولي سڃاڻڻ ته ڪو مسئلو ئي ناهي ۽ شڪاري گهڻو ڪري تتر سان ئي تترن کي ڦاسائيندا آهن. بس گهڻو ڪري تتر ئي تتر کي مارائي ٿو. ڦاسرائي تتر ٿو ۽ ڦاسائي شڪاري ٿو. تترن جي شڪاري جو شڪار گهڻو تڻو آهي ئي تتر سان. جيڪڏهن هن وٽ تتر آهي ته  هو شڪار ڪري سگهي ٿو نه ته ويٺو سيم ۾ پير اهاڙي پوءِ جيڪو بخت. ڇو جو شڪار آهي ئي بيڪار. جي لڳي ته جهٽ ۾ جهولي ڀري اچي، جي نه لڳي ته سڄو ڏينهن ويٺو، سڃي سيم هڻي، پر حرام جي ڪو جهٽ لڳيس. تتر جو شڪار تتر کانسواءِ ڪري ئي نٿو سگهجي پر جي ڪير تتر کانسواءِ تتر جو شڪار ڪري ٿو ته اهو ايترو سولو ڪونهي. تتر کانسوءِ تتر جو شڪار ڪرڻ انتهائي ڏکيو آهي. جيڪي شڪاري تتر کانسوءِ تتر جو شڪار ڪن ٿا، انهي جا به گهڻا ئي طريقا آهن. پوءِ جهڙو وڻي اهو طريقو استعمال ڪري.

ڇلامرون - زوفين ابراهيم - ڊاڪٽر علي مرتضيٰ ڌاريجو

ڇلامرون

زوفين ابراهيم/ ڊاڪٽر علي مرتضيٰ ڌاريجو

ڪيترن سالن جي ڳالهه آهي ته جڏهن ميڊيا رستي خبر پيم ته حيدرآباد جي چڙيا گهر ۾ هڪ عجيب بلا پڪڙي رکي وئي آهي. جيئن ته بلا جو ڪو فوٽو ڏنل نه هيو، ان سبب بلا کي ڏسڻ جو تجسس وڌندو رهيو. نيٺ هڪ ڏينهن اها بلا ڏسڻ لاءِ چڙيا گهر ويس. ڏسي پريشان ٿيس ته اها بلا ٻيو ڪجهه نه پر سنڌ جو ڪنهن دور ۾ هڪ عام ٿيندڙ جانور هيو، جنهن کي ڏسڻ لاءِ مون سميت ڪيترا ماڻهو اتي پهتل هيا. ان بلا کي سنڌيءَ ۾ ڇلامرون ته انگريزيءَ ۾ پينگولن (Pangolin) يا اسپائني اينٽ ايٽر (Spiny ant eater) سڏجي ٿو. بدقسمتيءَ سان اها بلا خون ٿيڻ کان بچي وئي هئي نه ته اسان وٽ اهڙن قسمن جي جانورن کي ٿڏي تي ماري ختم ڪيو ويندو آهي. بلڪل ايئن جيئن ڪجهه ڏينهن اڳم رهڙڪيءَ ويجهو ڳوٺاڻن ٻلهڻ کي پاڻيءَ جي بلا سمجهي لٺيون هڻي ماري ڇڏيو.

ھرڻ جو شڪار ۽ شونق - خالد ڪنڀار

ھرڻ جو شڪار ۽ شونق

خالد ڪنڀار

واريءَ وارن دڙن ۾، هڪڙي شڪاريءَ لئه، هرڻ جو پير سڃاڻڻ، ايترو اولو به ڪونهي. جيڪڏهن هو شڪاري آهي ته هزار رڍ ۽ هزار ٻڪريءَ جي پيرن مان، هرڻ جو پير ڪڍي ڏيندو؛ هي آهي هرڻ جو پير! جيڪڏهن ڪنهن شڪاري ڪو هرڻ اڳئين ڏينهن ڊوڙايو هجي ۽ انهيءَ هرڻ ڪنهن به هيلي بهاني سان وجهه نه ڏنو هجي ۽ ڀڄي ويو هجي. ٻئي ڏينهن انهي ئي هرڻ جو پير جيڪڏهن ڪو شڪاري پنجاھ هرڻن جي پير سان ڏسندو ته به ڌڪ سان سڃاڻي وٺندو ته جيڪو هرڻ ڪالهه مون ڀڄايو هو، انهيءَ جو پير هيءُ آهي. جيڪڏهن شڪاريءَ ھرڻ ڊوڙايو ته ڊوڙندڙ هرڻ جو پير، اگر هن پنج مهينن کانپوءِ ڏٺو ته به سڃاڻي ويندو. هڪڙي هرڻ ۽ ٻئي هرڻ جي پير ۾ به اهو وار جيترو فرق هوندو آهي، جيئن هر جانور جي پير ۾ فرق هوندو آهي. گهڻا شڪاري واريءَ تي هرڻ جو پير ڏسي اهو به ٻڌائي ڏيندا ته؛ اهو پير ڪيترو پراڻو آهي. هرڻي جو پير هونئن به رڍ ٻڪري جي پير جهڙو ئي هوندو آهي. بس ٿورو فرق هوندو آهي، جيڪو هر ڪو لکي به ڪو نه سگهندو. اڳيان ٿورڙيون چنهبڙيون هونديون. اهو صرف ۽ صرف شڪاري ئي سڃاڻي سگهي ٿو. وڏي اسر جو اٿي، هرڻ جا پير اُهاڙيندڙ شڪاري، هرڻ جي پيرن جي اُهاڙڻ واري خفت ۾ پيا ويندا آهن. هنن جو سمورو خيال هرڻ جي پير واري نشان تي هوندو آهي. انهيءَ وچ ۾ هنن کي لٿي اڀرئي جي ڪا سڌ ئي ڪو نه هوندي آهي. بس مُنهن انڌاري ۾، ڪڏهن ڪنهن ڀٽ تي ڪڏهن ڪنهن ڀٽ تي. ڪا وسندي ته قسمت سان نصيب ۾ هوندي ته هوندي. رات ٽڪڻ لئه نه ته سيڌو، سامان ۽ سانداري پاڻيءَ جي ڪلهن تي. اهي هرڻن جا پير اهاڙڻ ڪوهن جا ڪوھ پنڌ، هرڻ جا پير اهاڙڻ لئه چاڙهيڪو ڏبو آهي. چاڙهيڪو ايئن هوندو آهي جو هڪڙي ڀٽ تان چڙهندي، سامهين ڀٽ کي نظر ۾ رکڻو آهي. جيئن هن ڀٽ تان چڙهبو وڃبو، سامهين ڀٽ کي نظر ۾ رکبو وڃي ٽو نڪ تي چڙهبو. ايستائين ٻنهي ڀٽن ۽ ڏهرن کي هڪڙي ڀٽ چڙهڻ سان اک مان ڪڍي وڃبو. هرڻ جي شڪار ۽ پير اهاڙڻ لئه، گهٽ ۾ گهٽ، نه تڏهن به ٻه ڄڻا لازمي آهن. هڪڙو سامان کڻندو، ٻيو اهاڙ ڏيندو ويندو، جنهن کي بندوق وارو چئبو آهي. سامان پاڻي کڻڻ وارو به پڪو پيري هجڻ کپي. اهو به پير اهاڙيندو ويندو. ڪڏهن ڪڏهن ايئن ٿيندو آهي جو سامان يعني پاڻيءَ وارو پوئتي رهجي ويندو ۽ بندوق وارو اڳتي نڪري ويندو آهي. بس اهڙي آهي هرڻ جي شڪار ۽ پير اهاڙڻ جي چوس جو ساٿي ئي ٽٽيو وڃي ته به چوس ۾ پيو وڃبو. بندوق وارو اشارو ڪندو ويهي رهه ته ويهي رهندو. جي چوندو هل ته هلندو. بس شڪارين جي سموري ڳالهه ٻولهه اشارن ۾ ٿيندي آهي. ڪڏهن ڪڏهن پير تي ٻه ڄڻا هوندا آهن. هڪڙي پڪي عمر جي شڪاري چيو؛ بس انهي شوق کي ڪيئن ٻڌايان ته شڪار جي شوق ۾ آهي ڇا؟